To wstydliwy, lecz bardzo rozpowszechniony problem. Dowiedz się jak można zdusić ten kłopot w zarodku, zanim odbierze Ci komfort życia.

Nietrzymanie moczu to nie tylko problem małych dzieci i panów z przerostem prostaty. Eksperci szacują, że problem ten dotyka nawet 25-55 proc. kobiet, w zależności od grupy wiekowej. A dane te mogą być zaniżone, ponieważ wiele kobiet ignoruje objawy i nie zgłasza się z nimi do lekarza, co może wynikać ze wstydu przed rozmową, a także z traktowania nietrzymania moczu jako naturalnego objawu związanego ze starzeniem się organizmu.

To wielki błąd! Lekceważenie nietrzymania moczu, zwłaszcza gdy jest jeszcze w początkowej fazie, może stopniowo doprowadzić do poważnych zmian fizjologicznych, które będą wymagały leczenia farmakologicznego, a nawet operacyjnego. O utracie komfortu życia nie wspominając.

Tymczasem, z nietrzymaniem moczu nie tylko można skutecznie walczyć, ale też skutecznie mu zapobiegać.

Jak rozpoznać nietrzymanie moczu?

Ta przykra dolegliwość może objawiać się na wiele sposobów, w tym także nieoczywistych.

– Nietrzymanie moczu zwykle rozwija się powoli. Sygnałem ostrzegawczym może być niewielkie, okazjonalne ulewanie moczu, np. kilka kropel przy silnym kaszlu lub częstsza potrzeba odwiedzania toalety nawet wtedy, gdy pęcherz nie jest do końca wypełniony. W takich przypadkach najlepiej od razu zasięgnąć porady specjalisty, aby nie dopuścić do pogorszenia objawów i wyleczyć je na wczesnym etapie – mówi Piotr Stec, lekarz, ginekolog-położnik, członek Królewskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w Londynie (MRCOG), specjalizujący się w uroginekologii (leczeniu nietrzymania moczu i obniżenia narządów miednicy).

Objawy różnią się w zależności od rodzaju, jak i stopnia zaawansowania choroby.

Generalnie, fachowcy wyróżniają trzy główne typy nietrzymania moczu:

• DietaNiewydolność nerek a dietaWysiłkowe (gdy dochodzi do niego przy wzmożonym wysiłku fizycznym, zwłaszcza w efekcie nagłego i silnego napięcia powłok brzusznych)
• Naglące (gdy występuje wskutek pojawienia się odczucia nagłego parcia na cewkę moczową i pęcherz moczowy, czyli trudnej do opanowania chęci oddania moczu)
• Z przepełnienia (wskutek faktycznego przepełnienia pęcherza moczowego).

Jakie są przyczyny nietrzymania moczu?

Gdy spojrzy się jeszcze głębiej, na fizjologiczne przyczyny i mechanizmy nietrzymania moczu, okazuje się, że najczęściej sprowadza się ono do dwóch powodów.

– W niektórych przypadkach nietrzymanie moczu jest spowodowane nadreaktywnością pęcherza moczowego, czego skutkiem jest nagłe parcie na pęcherz i częste oddawanie moczu (naglące nietrzymanie moczu). W innych wynika z osłabienia mięśni dna miednicy, powodując nietrzymanie moczu przy kaszlu, kichaniu, śmiechu czy aktywności fizycznej (wysiłkowe nietrzymanie moczu). Wymienione objawy mogą także występować równocześnie, wtedy mówimy o nietrzymaniu moczu o typie mieszanym – wyjaśnia doktor Piotr Stec.

Warto dodać, że u młodych kobiet wysiłkowe nietrzymanie moczu może wystąpić bezpośrednio po porodzie, ale w tej grupie zwykle ustępuje ono samoistnie z czasem lub po fizjoterapii.

Drugim okresem w życiu kobiet, kiedy następuje wzrost częstości występowania nietrzymania moczu jest okres po menopauzie.

– Wtedy na uszkodzenia mechanizmu zwieraczowego nakładają się zmiany hormonalne prowadząc do pogorszenia objawów wysiłkowego nietrzymania moczu i do częstszego występowania nadreaktywności pęcherza moczowego – tłumaczy Piotr Stec.

Ekspert dodaje, że w zdecydowanej większości przypadków nietrzymanie moczu jest problemem izolowanym (niezwiązanym z innymi chorobami), ale oczywiście może być też manifestacją innych schorzeń, np. mięśniaków macicy uciskających na pęcherz lub stwardnienia rozsianego powodującego nadreaktywność pęcherza moczowego.

Jak zapobiegać nietrzymaniu moczu?

Dobra wiadomość jest taka, że znacznej części przypadków nietrzymania moczu można zapobiec lub też wyeliminować je na wczesnym etapie rozwoju choroby. Jak?

Po pierwsze: dbać o mięśnie dna miednicy

W tym celu należy uwzględnić je w codziennych ćwiczeniach. W zależności od przyczyny (mięśnie nadmiernie napięte lub zbyt osłabione) zalecony będzie odpowiedni trening (relaksacja lub wzmacnianie). Po dokładne wskazówki należy udać się do fizjoterapeuty, ponieważ nieprawidłowe wykonywanie ćwiczeń może wyrządzić więcej szkody niż korzyści.

Ciąża i połóg – czas na ćwiczenia!

– Najlepiej zacząć ćwiczyć mięśnie dna miednicy zanim zostaną w jakiś sposób uszkodzone, np. w wyniku porodu. Ćwiczenia mięśni dna miednicy prowadzone w ciąży mogą zapobiec występowaniu problemu z nietrzymaniem moczu nie tylko bezpośrednio po urodzeniu dziecka. Będą miały też korzystny wpływ na kondycję tych mięśni przez resztę życia – zachęca Piotr Stec.

Po drugie: wyeliminować czynniki niekorzystnie wpływające na dno miednicy.

– Przestać palić lub nie zaczynać flirtu z nałogiem, bo w ten sposób zmniejszamy ryzyko przewlekłego kaszlu;

– Stale stosować prawidłową dietę, która pomoże znormalizować wagę ciała i uniknąć przewlekłych zaparć.

– Wskazana jest zbilansowana dieta bogata w błonnik (zawierająca duże ilości warzyw i owoców oraz produktów mącznych z pełnego przemiału). Dla wspierania odbudowy struktur łącznotkankowych (kresa biała, więzadła), które składają się z włókien kolagenu i elastyny, ważne jest przyjmowanie składników bogatych w witaminy C i A oraz cynk, a także spożywanie mięsnych wywarów i galaretek – radzi mgr Agata Skoworodko, certyfikowana fizjoterapeutka uroginekologiczna z warszawskiej Fizjokliniki.

Po trzecie: przyjmować prawidłową ilość płynów o odpowiedniej jakości – czyli m.in. zrezygnować z płynów gazowanych i ograniczyć kofeinę.

Po czwarte: zadbać o prawidłową postawę ciała podczas wykonywania wielu codziennych czynności.

– Na przykład, podnosić ciężkie przedmioty powinniśmy na wydechu, w celu zmniejszenia ciśnienia śródbrzusznego. W przypadku osób z problemem nietrzymania moczu ważna jest też nauka prawidłowego wstawania z łóżka, kichania i kaszlu. Na przykład, prawidłowe wstawanie z łóżka odbywa się przez bok, w celu zminimalizowania ciśnienia w brzuchu. Niewskazane jest zrywanie się z łóżka jak scyzoryk. Z kolei w czasie kaszlu lub kichania powinno się obrócić głowę w którąś ze stron, tak aby strumień powietrza nie szedł bezpośrednio na brzuch lub na narządy miednicy mniejszej – podpowiada Agata Skoworodko.

Po piąte: podczas oddawania moczu i defekacji przyjąć prawidłową postawę, o czym szerzej dowiesz się z części poniżej.

Sztuka świadomego sikania

Fachowcy oddawanie moczu nazywają mikcją.

– W trakcie tej czynności należy trzymać plecy prosto. Nie powinno się siedzieć w zgięciu, ponieważ wpływa to negatywnie na pozycję pęcherza. Ponadto, należy oddawać mocz bez parcia, co niestety bardzo często się zdarza. Kolejna zasada: nie sikajmy na zapas. Zazwyczaj jesteśmy tego uczeni od dziecka. Ale nie powinno się tak robić, bo pęcherz wówczas nie wypełnia się do prawidłowych wartości, a dodatkowo przez sikanie małymi porcjami moczu zazwyczaj sika się stosując parcie – radzi Agata Skoworodko.

Kolejną zasadą zdrowego sikania jest nieprzetrzymywanie moczu.

– To kolejne niekorzystne zjawisko, które dotyczy ciężko zapracowanych osób, nie mających czasu na pójście do toalety. Przetrzymywanie moczu nadmiernie rozciąga ściany pęcherza. Może się przy tym wydarzyć coś co nazywa się nietrzymanie z przepełnienia. Jest jeszcze jedno ważne zalecenie: nie wolno powstrzymywać strumienia moczu podczas mikcji – dodaje Agata Skoworodko.

Dodatkowo przetrzymywanie moczu sprzyja powstawaniu infekcji dolnych dróg moczowych.

Nie wolno też powstrzymywać moczu podczas mikcji

Na tym jednak nie koniec. W kontekście nietrzymania moczu bardzo ważne jest przyjęcie optymalnej z fizjologicznego punktu widzenia defekacji.

Chodzi m.in. o to, żeby w miarę możliwości, podczas siedzenia na toalecie mieć nogi lekko uniesione w górę, np. dzięki podłożeniu pod nie jakiejś podkładki. Uzyskane w ten sposób zgięcie nóg (podobne do tego jakie pojawia się przy defekacji na łonie natury) rozluźnia nasz mięsień łonowo-odbytniczy, dzięki czemu wypróżnianie się jest łatwiejsze. Jest to korzystne nie tylko w walce z nietrzymaniem moczu (dzięki temu, że minimalizuje się parcie), ale też np. z hemoroidami i zaparciami.

Kto odniesie szczególnie duże korzyści z działań profilaktycznych?

Niepłodność da się leczyć

Przede wszystkim kobiety:

• z obniżeniem narządów miednicy mniejszej
• w ciąży i po ciąży
• wykonujące ciężką pracę fizyczną
• otyłe (otyłość to jeden z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu)
• z przewlekłym kaszlem (kolejny czynnik ryzyka)
• z rozejściem mięśni prostego brzucha
• w okresie menopauzalnym
• przygotowujących się do operacji i po operacji
• zmagające się z nietrzymaniem moczu.

Wiktor Szczepaniak (www.zdrowie.pap.pl)

U osób zmagających się z problemem nietrzymania moczu często stosowana jest farmakoterapia, rzadziej zabieg operacyjny, ale w większości przypadków odpowiednio dobrane ćwiczenia potrafią zdziałać cuda.

– Zarówno w przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu, jak i u osób z zespołem pęcherza nadreaktywnego istotnym elementem leczenia jest fizjoterapia mięśni dna miednicy, najlepiej pod kontrolą wykwalifikowanego specjalisty. Efektywność fizjoterapii poparta jest wieloma badaniami naukowymi, a odczuwalne wzmocnienie mięśni uzyskuje się po 3-6 miesiącach regularnych ćwiczeń – zachęca Piotr Stec, ginekolog i położnik, specjalizujący się w uroginekologii (leczeniu nietrzymania moczu i obniżenia narządów miednicy).

Na czym polega fizjoterapia przy nietrzymaniu moczu?

Stosowny trening zaczyna się od nauki, gdzie zlokalizowane są mięśnie dna miednicy i za co odpowiadają.

– Tutaj bardzo pomocne są ćwiczenia świadomościowe, dzięki którym osoba ćwicząca doświadcza, gdzie faktycznie znajdują się wspomniane mięśnie i zaczyna je odczuwać. Trening jest zawsze ustalany indywidualnie, w zależności od kondycji mięśni danego pacjenta. W zależności od przypadku podejmuje się decyzję czy potrzebny jest trening bardziej w kierunku wzmacniania czy rozluźniania. Istnieją sytuacje, kiedy mięśnie są tak napięte, że stają się niefunkcjonalne – mówi mgr Agata Skoworodko, certyfikowana fizjoterapeutka uroginekologiczna z warszawskiej Fizjokliniki.

Nietrzymanie moczu da się poskromić

Warto dodać, że stosowanie ćwiczeń na własną rękę, bez konsultacji z fachowcem, to bardzo kiepski pomysł, bo niewłaściwie dobrane lub wykonywane ćwiczenia mogą przynieść więcej szkody niż pożytku.

– Na przykład treningi, które są zalecane na tzw. mięśnie Kegla są bardzo niespecyficzne i mogą pogłębić problem zamiast pomóc. Dodatkowo, w świadomości społecznej wciąż pokutuje pewien szkodliwy mit, o tym, że zaleca się powstrzymywać strumień moczu podczas mikcji (fachowe określenie na oddawanie moczu). Tego absolutnie powinno się unikać – ostrzega Agata Skoworodko.

Niestety, w polskich realiach taka rehabilitacja jest „luksusem”, jako że nie jest finansowana przez państwo (brak refundacji z NFZ).

Trzeba przełamać lęk i wstyd

Kluczowa w sprawie nietrzymania moczu jest więc świadomość problemu i profilaktyka.

– Mówienie o nietrzymaniu moczu wciąż jest społecznym tabu. Albo się o tym nie mówi, albo powiela mylne opinie typu: moja babcia też tak miała, po ciąży to normalne, dopiero popuszczenie paru kropli moczu na crossficie świadczy, że dałaś z siebie wszystko. A tak naprawdę, w wyniku nietrzymania moczu dramatycznie spada jakość życia i zawsze jest to jakaś patologia. Brak edukacji na ten temat przyczynia się do tego, że kobiety wolą się operować niż działać zachowawczo – ocenia Agata Skoworodko.

Nie tylko kobiecy problem

Panowie – do marszu (po zdrowie prostaty) – start!

Choć liczba mężczyzn cierpiących na tę przypadłość jest znacznie mniejsza niż kobiet, to warto wspomnieć, że są w tej grupie zarówno mężczyźni młodzi, jak i starsi.

– Wśród starszych dominują pacjenci po prostatektomii (usunięcie gruczołu stercza). Taki pacjent po zabiegu zostaje wypisany do domu z pisemną informacją na temat mięśni dna miednicy oraz z zestawem ćwiczeń. Niestety rzeczywistość jest taka, że po pierwsze pacjent nie wie co to są za mięśnie, a po drugie z uwagi na zabieg, zmienione czucie i percepcję przez ból, często wykonuje te ćwiczenia nieprawidłowo – mówi Agata Skoworodko.

Dwie kreski na teście ciążowym nie zawsze oznaczają szczęśliwy finał. Gdy zarodek zagnieżdża się w innym miejscu niż jama macicy, ciąża nie ma szans zakończyć się szczęśliwie. Na czym polega ciąża pozamaciczna, tłumaczy ginekolog-położnik, dr Grzegorz Południewski.

Statystyki mówią, że 1-2 procent ciąż to ciąże pozamaciczne, inaczej ciąże ektopowe. To znaczy, że zarodek zamiast zagnieździć się w jamie macicy, zagnieżdża się w jajowodzie, jajniku albo w szyjce macicy, a nawet na powierzchni jelita albo w bliźnie po cesarskim cięciu. Dlaczego się tak dzieje?

Ciąża pozamaciczna – przyczyny

Jajo płodowe powstałe w jajowodzie z połączenia komórki jajowej z plemnikiem powinno w ciągu kilkudziesięciu godzin przemieścić się do jamy macicy i tam zagnieździć się w wyściełającej je błonie śluzowej. Niestety, nie zawsze tak się dzieje.

Gdy dzieląca się zapłodniona komórka jajowa napotyka na przeszkodę w jajowodzie, zatrzymuje się tam, wszczepia w jego ścianę i zaczyna rozwijać. Trofoblast, czyli wierzchnia warstwa jaja płodowego, z którego powstanie łożysko, wydziela enzymy, które ułatwiają zagnieżdżenie, niestety nie tylko tam, gdzie jest jego miejsce.

Uszkodzenia i zrosty w jajowodach

– Ryzyko implantacji zarodka poza jamą macicy zwiększają uszkodzenia i zrosty w jajowodach spowodowane na przykład przebytymi stanami zapalnymi – tłumaczy ginekolog-położnik, dr Grzegorz Południewski.

Bywa tak, nawet gdy ciąża jest efektem zapłodnienia pozaustrojowego, a zarodek podany do jamy macicy. Niektóre badania wskazują, że zdarza się ona statystycznie częściej u kobiet palących, ponieważ palenie upośledza funkcjonowanie rzęsek obecnych wewnątrz jajowodu, odpowiedzialnych za przemieszczanie się zapłodnionej komórki jajowej. Utknięciu jaja płodowego w jajowodzie sprzyja także endometrioza, w jajowodzie lub w otrzewnej miednicy mniejszej.

Ucisk na jajowód

Przyczyną niedrożności może być również ucisk z zewnątrz na jajowód, np. wywołany przez sąsiadujący z nim mięśniak czy guz.

Ale bywa i tak, że ciąża pozamaciczna jest po prostu dziełem przypadku. W grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej są kobiety, które mają już taką ciążę za sobą. Dlatego ważne jest, aby w kolejnej ciąży jak najszybciej zgłosiły się do ginekologa i upewniły, czy zarodek rozwija się we właściwym miejscu, czyli w jamie macicy.

Ciąża pozamaciczna – objawy

Wczesne objawy ciąży pozamacicznej są łudząco podobne do ciąży prawidłowej. Mogą pojawić się:

• nudności i wymioty
• bóle głowy
• ból w dolnej części pleców
• uczucie zmęczenia

Wynik testu ciążowego jest dodatni, co sugeruje, że nie dzieje się nic niepokojącego. – O tym, że ciąża jest ciążą pozamaciczną, może świadczyć pobolewanie po jednej stronie brzucha, plamienie albo po prostu gorsze samopoczucie, ale są to objawy niespecyficzne – wyjaśnia dr Południewski. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej zrobić USG.

Wyraźne objawy ciąży pozamacicznej pojawiają się dopiero na jej późniejszym etapie, kiedy powiększający się zarodek powoduje pęknięcie jajowodu czy dużego naczynia krwionośnego.

Krwotok wewnętrzny będący tego następstwem może stanowić zagrożenie życia. O tym, że do niego doszło, świadczą takie objawy jak:

• nagły, bardzo silny ból brzucha
• zasłabnięcie
• spadek ciśnienia
• przyspieszenie tętna

Takie objawy powinny skłaniać do niezwłocznego wezwania pogotowia ratunkowego.

– Jeśli test ciążowy jest dodatni, ale ginekolog nie stwierdzi obecności zarodka w jamie macicy, pojawia się podejrzenie, że ciąża jest ciążą pozamaciczną. Badanie USG jamy brzusznej i miednicy nie zawsze pozwala zlokalizować zarodek poza macicą. Wówczas czynnikiem wskazującym, że mamy do czynienia z ciążą pozamaciczną, jest obecność płynu w jamie otrzewnej oraz powtórzone kilkakrotnie w odstępie 48 godzin oznaczenie we krwi pacjentki stężenia hCG, czyli gonadotropiny kosmówkowej – tłumaczy dr Południewski.

To białko produkowane przez rozwijające się łożysko. W prawidłowej ciąży poziom hCG systematycznie rośnie – podwaja się co 48 godzin. Jeśli rośnie w nieprawidłowym tempie lub jego poziom nie jest adekwatny do wieku ciąży, należy podejrzewać ciążę pozamaciczną.

Ciąża pozamaciczna – leczenie

Ciąża ektopowa nie ma szans zakończyć się urodzeniem dziecka, a ponieważ powiększający się płód stanowi rosnące zagrożenie dla zdrowia matki, trzeba ją jak najszybciej zakończyć. Im wcześniej się to stanie, tym mniejsze ryzyko wystąpienia poważnych powikłań u ciężarnej. Warto dodać, że w krajach ubogich, gdzie nie ma powszechnego dostępu do USG, właśnie ciąże pozamaciczne są jedną z głównych przyczyn zgonów ciężarnych.

Leczenie farmakologiczne

– Stwierdzenie ciąży pozamacicznej do 6-7 tygodnia od ostatniej miesiączki pozwala na jej farmakologiczne zakończenie i uniknięcie interwencji chirurgicznej – mówi dr Południewski. Pacjentka w warunkach szpitalnych dostaje lek, który hamuje rozwój trofoblastu. Wykrycie ciąży ektopowej na późniejszym etapie wiąże się z koniecznością jej usunięcia podczas zabiegu laparoskopowego lub operacji.

Laparoskopia lub operacja

Choć laparoskopia jest zabiegiem małoinwazyjnym i w porównaniu z operacją brzuszną generuje znacznie mniej powikłań, to nie zawsze udaje się ją przeprowadzić. Może zaistnieć konieczność otwarcia brzucha, gdy dojdzie do krwotoku wewnętrznego, ciąża umiejscowi się w jajniku lub jelitach i nie da się jej precyzyjnie usunąć metodą laparoskopową.

– W przypadku bardziej zaawansowanej ciąży pozamacicznej czasem zachodzi konieczność usunięcia jajowodu lub jajnika – tłumaczy ginekolog. To wiąże się z upośledzeniem płodności i zmniejszeniem prawdopodobieństwa zajścia w kolejną ciążę.

– Po usunięciu ciąży pozamacicznej bardzo ważne jest monitorowanie stężenia poziomu hCG, aż do momentu, gdy jego stężenie obniży się do zera – mówi dr Południewski. To dowód na to, że tkanki płodowe zostały doszczętnie usunięte. To bardzo istotne, bo resztki trofoblastu potrafią zachowywać się w organizmie bardzo agresywnie. Zdarza się, że przeobrażają się w tzw. zaśniad groniasty, który może dać początek nowotworowi.

Ciąża pozamaciczna – i co dalej?

Konieczność usunięcia ciąży pozamacicznej to traumatyczne przeżycie dla kobiety, która zdążyła się już oswoić z myślą, że wkrótce zostanie matką. – Pacjentki pytają często, czy naprawdę nie da się w żaden sposób uratować takiej ciąży – przyznaje dr Południewski. Niestety, nie jesteśmy w stanie przenieść zarodka z jajowodu do macicy i sprawić, by tam się rozwijał. To fizycznie niemożliwe.

Na szczęście jedna ciąża pozamaciczna nie przesądza o tym, że następna też taka będzie. – Mam wiele pacjentek, które mają za sobą ciążę pozamaciczną, po której urodziły zdrowe dzieci – uspokaja dr Południewski. Radzi jednak wstrzymać się ze staraniami o dziecko przez trzy miesiące. To czas potrzebny na wyciszenie burzy hormonalnej wywołanej przez ciążę pozamaciczną.